Ne kete udhezues do ju shpjegojme se cfar eshte dhe si funksionon Blockchain. Ky sistem ka filluar vite më parë, por u vu në qendër të vëmendjes kur kriptovalutat, e bazuara në këtë teknologji, u perhapen ne gjithe boten.
Me poshte do ju tregojme ne menyre te thjeshte bazat e teknologjisë së lartpërmendur dhe aplikimet kryesore të saj. Më pas do të shohim sistemet kryesore të blockchain që kanë vërtetuar tashmë besueshmërinë e tyre.
Permbajtja
Cfarë është Blockchain
Tani le të fillojmë nga baza, pra nga përkufizimi i blockchain. Atehere blockchain është një rrjet/network i mbyllur në të cilin të dhënat shkëmbehen përmes blloqeve, të cilat lidhen me njëri-tjetrin nëpërmjet një sistemi të koduar.
Fillimisht le të analizojmë faktorin e rrjetit/network, i cili nuk është aspak si interneti i zakonshëm që jemi mësuar ta njohim (edhe pse aksesohet përmes tij), por diçka krejtësisht tjetër. Rrjeti blockchain funksionon me terminale të lidhur midis tyre dhe mund të aksesohet vetëm përmes aplikacioneve të caktuara.
Nga këtu vjen ndryshimi i parë, pra ka zinxhirë/chain publikë të hapur për të gjithë, ku çdokush mund të lidhet dhe të bëjë transaksione ose të bëhet validues (një term që do ta shohim më vonë), dhe zinxhirë/chain privatë për të cilët vetëm një numër i kufizuar njerëzish kanë akses.
Për shembull, në rrjetin Bitcoin (kriptovaluta më e njohur në botë), çdokush mund të dërgojë transaksione dhe të bëhet validues/vërtetues, kështu që duhet të konsiderohet një rrjet publik. Sidoqoftë, fakti që rrjeti është publik nuk ndikon në sigurinë e tij, e cila përcaktohet nga faktorë krejtësisht të ndryshëm, kryesisht nga niveli kriptografik i blloqeve.
Nga ana tjetër, disa rrjete të korporatave të bazuara në blockchain ku, për shembull, vetëm punonjësit mund të operojnë, duhet të konsiderohen private.
Tani te shikojme se për çfarë shërben blockchain! Në realitet është paksa si plastika apo materiale të tjera të përdorura zakonisht; ju mund të bëni pak nga te gjitha. Qëllimi i tij është shkëmbimi i të dhënave dhe gjurmimi i tyre me kalimin e kohës, e gjithë kjo me një nivel sigurie të paarritshme për sistemet e tjera (të paktën bazuar në njohuritë dhe teknologjitë aktuale, sepse çdo teknologji njerëzore mund të fshehë dobësitë e mundshme).
Megjithatë, duke bërë disa shembuj më praktikë, blockchain mund të përdoret për kalimin e parave (si për Bitcoin), ose për të mbajtur gjurmë të vazhdueshme të zinxhirëve të prodhimit të kompanisë. Sigurisht, kjo nuk ka gjasa të zbatohet për objektet e zakonshme me vlerë të vogël, por, për shembull, për verërat e shtrenjta, makinat luksoze dhe mallrat e tjera të çmuara, atëherë të kesh shenime të pandryshueshme dhe të pafalsifikueshme që vërtetojnë prodhimin dhe origjinalitetin e tyre, bëhet një vlerë e shtuar jo e vogël ne rëndësi.
Si funksionon Blockchain
Koncepti i blockchain dhe funksionimi i tij, nuk mund të kuptohet vërtet derisa të kuptoni qëllimin e tij kryesor, që është ai i decentralizimit.
Duke bërë një krahasim të shpejtë me parate, për të shkëmbyer para midis dy palëve duke përdorur bankat tradicionale, transaksioni duhet të miratohet nga një organ qendror.
Kjo zakonisht kërkon shumë kohë pasi huadhënësit zakonisht punojnë 5 ditë në javë, në orën klasike nga ora 08.00 deri në orën 16.00. Kjo krijon ndërprerje vërtet të mëdha, në fakt koha në të cilën shërbimi nuk është i disponueshëm është shumë më i madh se kur është. Për më tepër, duhet shtuar se njeriu është gjithmonë dhe në çdo rast i varur nga vendimet e një subjekti që në thelb zotëron pushtetin mbi pasurite e klientëve.
Padyshim që kjo deklaratë duhet pare me kujdes, sepse në demokraci nuk është aq e lehtë që paratë të hiqen me forcë nga llogaria, por mundësia ekziston. Për këtë, blockchain u krijua si një sistem absolutisht demokratik përmes decentralizimit.
Kjo u bë e mundur nëpërmjet delegimit të pushtetit tek validuesit/vertetuesit, dmth ata që drejtojnë rrjetin duke zgjidhur kodin e kriptuar dhe duke miratuar transaksione. Se si e bëjnë këtë është një temë që do ta shohim më vonë por, për momentin, mjafton të dihet se çdo vendim kalon nga duart e tyre.
Kushdo që shpiku Bitcoin nuk llogaritet me, sepse nuk ka Bitcoin shpk dhe asnjë vendim apo propozim nuk bëhet nga një organ që drejton të gjithë. Propozimet për të ndryshuar funksionimin bazë të Bitcoin propozohen nga vetë validuesit/vertetuesit, miratohen me vota demokratike në të cilat duhet të marrë pjesë një kuorum minimal dhe duhet të arrihet një përqindje shumë e lartë konsensusi. Për t’ju dhënë një shembull, në kohën e shkrimit, propozimi i fundit i Bitcoin duhej të miratohej me një minimum prej 90% të votave pro.
Për më tepër, këta validatorë janë të detyruar të jenë të disponueshëm në një cikël të vazhdueshëm dhe duhet të mbajnë një nivel të shkëlqyer shërbimi, në të kundërt ndodh përjashtimi përfundimtar nga aktiviteti. Kjo, e kombinuar me shpejtësinë e shkëmbimeve që ndodh në pak sekonda dhe faktin që askush nuk mund të prekë portofolet e atyre që zotërojnë bitcoin, e bën blockchain një sistem jashtëzakonisht efikas dhe të sigurt për çdo lloj aktiviteti financiar.
Llojet e ndryshme te Blockchain
Deri tani kemi folur per aspekte te përgjithshme në lidhje me disa pika themelore të blockchain, por tani ka ardhur koha për t’u bërë pak më teknik duke analizuar në detaje disa nga llojet më solide të blockchain (në të paktën në momentin e shkrimit sepse kjo fushe evolon vazhdimisht).
Cfar eshte dhe si funksionon Blockchain: Blockchain Bitcoin
Tani le te shikojme se cfar eshte dhe si funksionon Blockchain Bitcoin. Ajo është e para e krijuar ndonjëherë dhe mbështetet në sistemin e konsensusit Proof-of-work për të funksionuar. Me siper ju thame që verifikuesit/validuesit drejtojnë rrjetin dhe tani është koha të kuptojmë se si, dhe për ta bërë këtë do të fillojmë nga Bitcoin.
Proof-of-work është një sistem që i përkthyer në gjuhën tonë do të dilte si provë pune, që tregon shumë për mënyrën se si funksionon. Duke qenë një rrjet, sigurisht që nuk mund të jetë një punë fizike, por ne po flasim për punën e kompjutrave që drejtojnë sistemin, duke deshifruar kodin dhe duke lejuar miratimin e transaksioneve.
Njerëzit që blejnë nje pajisje, e lidhin atë me rrjetin dhe fillojnë ta bëjnë rrjetin të funksionojë quhen validatorë ose minatorë/miner. Minatorët duke kryer operacionet, ata shpërblehen me bitcoin, të cilat mund të shpenzohen sipas dëshirës ose të konvertohen në para.
Natyrisht shuma qe marin nuk është një shifër arbitrare, por është e fiksuar në vetë kodin e rrjetit, i cili përditësohet çdo 4 vjet. Ne fakt, Halving është ngjarja që, çdo 4 vjet, ul me 50% shpërblimet që minatorët marrin nga rrjeti. Fakti që çmimi i monedhës është rritur me kalimin e kohës ka ndihmuar që fitimet e këtyre personave të jenë shumë të larta, duke tërhequr gjithnjë e më shumë njerëz në biznes edhe pas shkurtimeve te pagesave.
Në të gjithë këtë, ka një variabël të rëndësishëm për t’u marrë në konsideratë, domethënë vështirësia e enkriptimit. Kodi i rrjetit nuk mbetet konstant, por rritet në katror me çdo hyrje të minatoreve të rinj, në një rritje që duket të jetë e pafundme.
Kjo sjell me vete avantazhe të shumta (një mbi të gjitha sigurinë në rritje), por edhe shumë disavantazhe, ndoshta edhe më të mëdha. Rritja e vështirësisë kërkon harduer gjithnjë e më të fuqishëm, i cili kushton gjithnjë e më shumë dhe djeg gjithnjë e më shumë korent.
Për të kuptuar shkallën e problemit, nxjerrja/minin e bitcoin me skeden grafike më të fuqishme në botë do të çonte vetëm në fitimin e disa qindarkave në muaj. Minatorët e vërtetë kanë pajisje shumë milionëshe që konsumojnë sasi joproporcionale të energjisë. Ka pasur (dhe ka ende) shumë polemika rreth Bitcoin dhe konsumit për kilovat, kjo është arsyeja pse disa blockchain të tjerë kanë gjetur një zgjidhje alternative.
Cfar eshte dhe si funksionon Blockchain: Blockchain Ethereum
Ethereum është një nga ata chain që kanë ndjerë presionin dhe nevojën për të ndryshuar thelbin e tyre, duke respektuar problemet e botës moderne. Në fakt, Ethereum lindi me të njëjtin parim si Bitcoin, dmth Prof-of-work i drejtuar nga një pajisje gjithnjë e më e fuqishme. Megjithatë, më vonë, u zbatua kalimi në Proof-of-stake.
Për të qenë të saktë, më 15 shtator 2022, Beacon Chain (ai në të cilin u testohen ndryshimet) dhe rrjeti kryesor Ethereum u bashkuan së bashku për t’i dhënë jetë Ethereum 2.0, që është normalja e re e këtij blockchain. Proof-of-stake, në thelb ruan të njëjtat parime të punës së blockchain, me enkriptim dhe blloqe, por ndryshon metodën e punës së validatorëve/vertetueseve.
Për t’u bërë një vërtetues/validator i Ethereum, nuk keni nevojë të keni një super kompjuter, por thjesht blini një shumë të madhe Ether (monedha e quajtur gjithashtu Ethereum) dhe ti bllokoni ato në vetë chain. Ky sistem është pak i vështirë për t’u shpjeguar, por eshte si dikush qe ka llogaritë më të mëdha në një bankë, te kishte të drejtën e votës në administrim.
Ky pasazh kishte shkaktuar polemika, pasi dyshohej se paratë janë zgjidhja e duhur për të zgjedhur validuesit, por blerja e kompjuterëve për të minuar Bitcoin sigurisht që nuk kushton më pak. Për më tepër, kjo zgjidhje ka çliruar blockchain-in dhe të gjithë ekosistemin që rrotullohet rreth tij nga polemikat dhe rreziqet legjislative për shkak të mungeses së korentit.
Blockchain dhe NFT
Më në fund, është e drejtë të përmendim pak NFT-të, dmth non-fungible token që tregtohen në një blockchain. Duke ecur me radhe termi non-fungible token do të thotë vetëm se, ndryshe nga një monedhë e zakonshme si bitcoin, ky token është unik dhe i pazëvendësueshëm.
Eshte e pazëvendësueshme për shkak të faktit të thjeshtë se NFT-të janë certifikata pronësie të regjistruara në një regjistër publik (në këtë rast, blockchain), të cilat lejojnë që të njihet pronësia e një aseti të caktuar dixhital (p.sh. një imazh i thjeshtë, i cili në atë moment barazohet me një vepër arti) duke e bërë atë disi unike. Si çdo gjë në botën dixhitale, kopje teknikisht të përsosura të përmbajtjes origjinale (në shembullin tonë imazhi) të referuara nga NFT, por vetëm një kopje specifike, dmth ajo origjinale, do të lidhej me NFT-në në fjalë, duke i dhënë kështu një arsye pse te ekzistoj.
Këto token mund të tregtohen si çdo asset në botë, dhe këtu janë bazat mbi të cilat është krijuar një nga flluskat më të mëdha spekulative të kohëve të fundit. Praktikisht çdo gjë dixhitale mund të futet në një NFT, thjesht shkoni te portalet si OpenSea (më i përdoruri për NFT-të) dhe vendoseni në shitje me vetëm disa klikime.
Kjo ka çuar në një tregti vërtet të çmendur duke arritur shifra pa asnjë bazë. Këto NFT mund të tregtohen në çdo blockchain (në varësi të vendit ku janë krijuar) dhe paguhen në monedhat më të ndryshme, por në përgjithësi, përdoren kriptovaluta të forta dhe chain të mirënjohur, si Ethereum.
Më pas, ky treg merr dimensionin e tij kur bëhet fjalë për lojërat metaverse dhe blockchain, ku këto objekte unike dhe të paimitueshme mund të bëhen aksesorë interesantë për avatarët e angazhuar në sfidat e këtyre titujve.
